Turystyka industrialna - charakterystyka wybranych obiektów

Wieża ciśnień

Przez wiele lat wraz z rozwojem górnictwa, tereny Zabrza stawały się coraz mniej zasobne w wodę. W 1894 roku obniżony poziom wody w studniach oraz wzrastające na nią zapotrzebowanie (związane z napływem ludności i rozwojem przemysłu) zmusił władze miasta do podjęcia decyzji o budowie wodociągu. Dla jego sprawnego działania trzeba było także postawić wieżę ciśnień. Zlokalizowano ją w jednym z najwyższych punktów miasta, na granicy Zabrza i Zaborza. Wieża (Zdjęcia 50, 51) została zaprojektowana przez Augusta Kinda z Królewskiej Dyrekcji Górniczej w Zabrzu (wcześniej zaprojektował on osiedle robotnicze w Knurowie), a konstrukcję wieży wykonał radca budowlany - Friedrich Loose. Elementy konstrukcji stalowej wykonała firma niemiecka Augusta Könne, a murarskie - znana firma Wilhelma Silbera z Zabrza. Budowa wieży wartej około miliona ówczesnych marek, rozpoczęta została w 1907 roku.

Wysokość wieży wyniosła około 46 m. Ośmioboczna kopuła z rezerwuarem wody miała 10 m wysokości i 19 m szerokości. Została wsparta na ośmiu przyporach i środkowym filarze, w którym znajdowała się klatka ze 135 stopniami, prowadząca do zbiorników na górze. Sam rezerwuar wykonany został ze stalowych płyt o grubości 10,8 mm i 6 mm, które połączone były za pomocą kilku tysięcy nitów. Zbiornik składał się z dwóch części: wewnętrznej o pojemności 500 m³ i zewnętrznej o pojemności 1500 m³. Do zbiorników podłączone były dwie rury o średnicy 35 cm. Jedna dostarczała wodę z kopalni w Mikulczycach, druga służyła odprowadzaniu nadmiaru, na wypadek gdyby poziom w pojemniku przekroczył 7 m. Prowadzone były przez szyb klatki schodowej. Specjalne urządzenie służyło do wyrównywania ciśnień w zbiornikach. Wieża posiadała także pomieszczenia techniczne i mieszkania służbowe w dolnej części, natomiast górną wieńczyła drewniana konstrukcja z małą kopułą i ośmioma oknami, przez które można było podziwiać panoramę Zabrza.

Na uwagę zasługuje również architektura budowli, ponieważ różniła się od tej, stosowanej na przełomie XIX i XX wieku. Zaniechano nawiązania do form gotyckich lub barokowych, do których upodabniane były śląskie wieże ciśnień z tego okresu. Wieży w Zabrzu nadano styl Werkbundu - ówcześnie bardzo nowoczesny. Jego niemieccy twórcy w architekturze stosowali zasadę funkcjonalizmu i prostoty. Estetyka i wysoki poziom techniczny miały wypływać ze współpracy architektów i artystów z ośrodkami przemysłowymi.

Zanim w 1909 roku poświęcono wieżę, miała miejsce awaria. Przy próbie uruchomienia instalacji nie wytrzymały dwa nity i woda zalała ujście starego szybu. Blisko wieży w ziemi powstał lej o wymiarach 10 na 15 m, który zasypano. Mimo obaw o stabilność wieży, nie została ona uszkodzona i wkrótce mogła być wykorzystana przez odbiorców z Zabrza, Maciejowa, Sośnicy i gliwickiego warsztatu napraw lokomotyw [50, s. 24; 51; 52, s. 26].

Obecnie obiekt ten, przez niektórych określany powojennym symbolem miasta, stanowi przedmiot prac architektów oraz rozważań na temat stworzenia z niego atrakcji turystycznej Jedni widzą w nim przyszły kompleks usługowy, inni - centrum sztuki współczesnej. Niestety nie jest jeszcze znane jego przeznaczenie, ponieważ znalazł się w rękach prywatnych [52, s. 26]. Pozostaje mieć tylko nadzieję, że wieża pozostanie symbolem miasta, a w przyszłości będzie stanowić jedną z głównych atrakcji turystycznych Zabrza.

50

51

Zdjęcie 50 - Wieża ciśnień z charakterystyczną kopułą
Zdjęcie 51 - Wieża ciśnień - jeden z symboli Zabrza
Źródło: fotografia własna

autor - Izabela Latos